De maatschappelijke acceptatie van risico’s en incidenten neemt af. Nederland is toe aan een fundamenteel debat over de verantwoordelijkheid van de overheid als het gaat om risico’s. Is er sprake van een zogenaamde risico-regelreflex en is die effectief? De Raad voor het openbaar bestuur geeft in zijn advies ‘Belichaming van de kundige overheid. Over openbaar bestuur, incidentreflexen en risicoaanvaarding’ aan hoe bestuurders beter kunnen reageren op risico’s en incidenten.
.
Vertrouwen in de overheid
In het advies staat de vraag centraal hoe bestuurders betrouwbaar kunnen besturen als zij geconfronteerd worden met risico’s en incidenten. Incidenten zijn immers sterke beeldvormers voor het vertrouwen van burgers in de overheid. De Raad komt tot de conclusie dat drie factoren van belang zijn: competent optreden, uitgaan van dezelfde waarden als burgers hebben en consequent werken aan de reputatie van het openbaar bestuur.
Eerst de feiten, dan de fouten
De Raad is van oordeel dat bij incidenten vaak direct ‘schuldigen’ worden aangewezen zonder dat eerst alle de feiten op een rijtje zijn gezet. Dat vertroebelt het beeld. Natuurlijk moet een slecht presterende overheid ter verantwoording worden geroepen. Maar alleen na zorgvuldig onderzoek, waarbij bevoegdheden en verantwoordelijkheden in kaart zijn gebracht.
Risicoaanvaarding
Niet alle risico’s zijn te voorkomen of uit te sluiten. Dit betekent dat over risicoaanvaarding een fundamenteel debat moet worden gevoerd binnen de overheid en tussen overheid en burgers. Wat willen wij qua risico accepteren en tegen welke kosten willen wij risico’s uitsluiten? De Raad is van mening dat sommige risico’s geaccepteerd moeten worden, en dat wij gewone pech moeten accepteren als zo’n risico dan uitloopt op een incident.
Rol bestuurders
Bij incidenten en calamiteiten speelt het optreden van bestuurders, vaak burgemeesters, een grote rol. De Raad vroeg bestuurders naar hun ervaringen. Zij gaven tal van tips, zoals wees eerlijk en juist in het informeren over risico’s en gevaren. Neem de tijd voor het vaststellen van feiten en het nemen van maatregelen. En toon empathie en schat de publieke opinie goed in.
Handelingsperspectieven
Op basis van zijn analyse en gesprekken met betrokkenen komt de Raad tot aanbevelingen voor bestuurders. Daarbij zijn belangrijk empathie en competentie, openheid en integriteit, lerend vermogen en het willen afleggen van verantwoording. Minstens zo belangrijk is dat bestuurders geen verantwoordelijkheid moeten nemen zonder de bevoegdheid daartoe. Tot slot beveelt de Raad aan altijd eerst de feiten te onderzoeken voordat er schuldigen worden aangewezen.
Media
De overheid heeft de plicht transparant en eerlijk te communiceren. Dat is de beste garantie dat media en burgers begrip kunnen opbrengen voor de complexe situatie die risico’s en incidenten met zich meebrengen.